ÜRE

Genel Özellikleri

Üre veya diğer bilinen adıyla karbamid, bir karbonil grubuna 2 -NH₂  grubunun bağlanmasıyla oluşan bir amindir. Kesin olarak ilk defa 1828 yılında sentezlenmiştir. İki tarafında iki NH₂ grubuna sahip olması sayesinde kolaylıkla çok farklı reaksiyonlara girebilmektedir.  Hem canlıların metabolik reaksiyonlarında hem de endüstriyel alanlarda çok farklı yerlerde üre kullanılmaktadır. Alkali veya asidik değildir. Çok yüksek miktarlarda alınmadığı sürece toksik değildir. Canlılarda; protein sindiriminin yan ürünü olarak ortaya çıkan ve toksik olan amonyak, memeliler tarafından karaciğerde daha az toksik olan üreye dönüştürülerek vücuttan atılır.

Ürenin gübre olarak kullanımı çok yaygındır ve toprakta amonyuma dönüşür. Bu amonyum bitkilere ihtiyacı olan azotu sağlar. Bazı durumlarda ise üre topraktaki bakteriler tarafından nitrata dönüştürülür ve bu da bitkiler için besleyicidir. Genelde gübre olarak kullanılan ürenin kalitesi en çok biüret ile bozulur. Fazla azot içeren bileşiklerin atmosfere salınımı çevre için zararlı olduğundan azot gübrelerinin kullanımda yeni teknolojiler geliştirilmektedir.

Ayrıca son zamanlarda özellikle dizel arabaların emisyon azaltıcı sistemlerinde üre kullanımına başlanmıştır. Bu sayede dizel yakıtın yanmasından ortaya çıkan zehirli gazlar neredeyse tamamen zararsız hale getirilir.

Üretimi

Üre endüstriyel olarak amonyak ve karbondioksitten üretilir. Bu işlemde amonyak ve karbondioksit reaksiyona girerek amonyum karbamat oluşturur. Daha sonra bu amonyum karbamat dehidre edilerek üre elde edilir. Amonyak üretimi için çok fazla hidrokarbon yakıldığından ortaya çıkan karbondioksit üre üretimi için çok uygundur. Bu yüzden üre fabrikaları genelde amonyak fabrikalarının yakınında inşa edilir.

Kullanım alanları

Dünyada endüstriyel olarak üretilen ürenin neredeyse %90’ı gübre üretiminde kullanılır. Katı azotlu gübrelerde üre mükemmel azot taşıyıcılığına sahiptir. Bu yüzden birim azot başına nakliyesi diğer bileşiklere göre daha ucuz olur.

Bununla beraber üre, formaldehit reçinelerin üretiminde kullanılan ham maddelerden birisidir ve bu amaçla da çok yüksek miktarlarda kullanılır.

Üre motorlu taşıtlarda üre emisyon düşürmeye yardımcı bir kimyasaldır. SCR diye bilinen bu sistemlerde egzos gazlarına sulu üre çözeltisi enjekte edilir. Bu sistemin kullanılması özellikle dizel motorlarda NO_X emisyonlarını ciddi şekilde düşürür ve Euro 6 normlarıyla beraber binek otomobiller dahil bütün dizel motorlarda kullanımı başlamıştır.

Tıbbi olarak da üre birçok ilacın yapısında bulunur. Üre içeren kremler egzama, sedef gibi birçok hastalıkta cildin su dengesini sağlamak amacıyla kullanılır. Ayrıca vücuttan idrarla birlikte atıldığından böbreklerin çalışmasına dair olan testler başta olmak üzere birçok testte üre yoğunluğu önemli bir veridir.

Bu ana kullanımlarının haricinde üre, tekstil boyamadan temizlik maddelerine birçok farklı alanda kullanılır.

Güvenlik Önlemleri ve Zehirlilik Durumu

Üre çok yüksek miktarlarda alınmadığı sürece toksik değildir ama kanda belirli bir konsantrasyonun üstüne çıkarsa ciddi sağlık problemlerine sebep olur. Gözler ve cilt için ise tahriş edicidir ve sürekli maruz kalınırsa ciltte kuruluk kaynaklı kızarmalara sebep olur.

Üre doğada ötrifikasyona sebep olur. Sularda bazı toksik madde üreten bazı alglerin sayısının artmasını sağlar. Bu şekilde özellikle kabuklu deniz canlılarında çok ciddi toksik madde birikimine sebep olabilir. Bu yüzden bilinçsizce kullanılmamalıdır.

Yüksek sıcaklıklarda ise üre zehirli gazlar üretir ve güçlü oksitleyiciler, nitritler, kloratlar gibi bazı kimyasallarla karşılaştığında patlamalara sebep olabilir.