Amonyak

Genel Özellikleri:

Amonyak normalde renksiz gaz halinde bulunan, inorganik bir kimyasaldır. Endüstride en yaygın kullanılan alkali kimyasalların başında gelir ve insanlar için toksiktir. Gaz halinin üzerinde çalışmak daha zor olduğundan genelde sulu çözeltileri halinde satılır ve sahip olduğu polar yapı sayesinde suyun içinde kolayca çözünür. Çok keskin ve rahatsız edici bir kokusu vardır. En karakteristik özelliklerinden birisi saf haldeyken hidroksil fonksiyonel grubu içermemesine rağmen zayıf bazik olmasıdır.

Amonyak canlılarda metabolik olarak üretilse de çok zehirli olduğu için ya daha zararlı kimyasallara çevrilir ya da hemen dışarı atılır.

Üretimi:

Amonyak, endüstriyel olarak Haber-Bosch yöntemiyle üretilir. Bu yöntemde azot ve hidrojen reaksiyona sokulur. Azot genellikle havadan, hidrojen ise doğalgazdan edilir. Reaksiyon ekzotermik olsa da bu sürecin verimi çok düşüktür. Bu yüzden yüksek basınç altında gerçekleşir ve sistemin verimliliğini arttırmak için oluşan amonyak sistemden sürekli çekilir. Yılda yaklaşık 175 milyar ton amonyak üretildiği düşünüldüğünde gereken yüksek basıncın sağlanması ve havadan azot elde etmenin maliyeti yüzünden amonyak üretimi küresel enerji kullanımının %1’den fazlasına mal olur.

Ayrıca amonyak metaller üzerinde korozyona sebep olduğundan bu sistemlerdeki metal parçalar sürekli değiştirilir ve bu da çok ciddi maliyete sebep olur.

Kullanım alanları:

Amonyak en temel bazlardan birisi olduğu için modern endüstrinin nerdeyse her alanında kullanılır. En büyük kullanım alanı ise tarımdır. Bir azot kaynağı olarak çok iyi bir gübredir ve saf halde bile gübre olarak çok yaygın kullanılır.

Amonyağın bir diğer geniş kullanım alanı ise azotlu bileşiklerin üretiminidir. Kolayca reaksiyona girebilmesi sebebiyle amonyak endüstride kullanılan neredeyse bütün azotlu bileşiklerin ham maddesi durumundadır.

Temizlik malzemesi olarak kullanımında da iz bırakmadan parlaklık sağlaması amonyağı çok tercih edilir kılar. Özellikle cam, porselen ve metallerin temizliğinde hem evsel hem de endüstriyel olarak amonyak çözeltileri çok yaygın kullanılır.

Amonyak ayrıca düşük konsantrasyonlarda bakteriler için bir azot kaynağı olarak kullanılıp fermantasyonu hızlandırır. Yüksek konsantrasyonlarda ise antiseptik olarak gıdaların raf ömrünü uzatmak için kullanılabilir. Buna karşılık kokusu yüzünden gıdalarda kullanımı diğer katkı maddelerine göre daha zordur.

Amonyak saf haldeyken ve normal sıcaklıkta basınç uygulandığında kolaylıkla sıvılaşır, oluşan bu sıvının buharlaşma ısısı yüksektir. Bu yüzden endüstride soğutucu olarak kullanılır. Zamanla yerini kloraflorakarbon bileşiklerine bırakmış olsa da bu bileşiklerin ozon tabakasına verdiği zararlar anlaşıldığı için soğutucu olarak amonyak kullanımı tekrar yaygınlaşmıştır. Yüksek toksisitesi ve metaller üzerindeki aşındırıcı etkisi amonyağın bu alanda kullanımı zorlaştırır.

Amonyak tekstilde çok yaygın kullanılan bir kimyasaldır. Yakıt olarak bazı roketlerde kullanımı vardır. Ayrıca patlayıcıların yapımında da azot kaynağı olarak kullanılır. Yukarıdakilerin haricinde daha küçük ölçeklerde birçok endüstriyel alanda amonyağın kullanım alanı vardır.

Güvenlik Önlemleri ve Zehirlilik Durumu

Amonyak çözeltileri insanlar ve diğer memeliler için yüksek konsantrasyonlarda olmadığı sürece yüksek bir risk oluşturmaz. Çünkü memelilerin vücudunda amonyağı daha az toksik kimyasallara çeviren sistemler bulunur. Buna karşılık balıklarda böyle bir sistem yoktur ve amonyağı direk vücutlarından uzaklaştırırlar. Bu yüzden amonyak su yaşamı için aşırı tehlikelidir ve çok küçük konsantrasyonlarda bile balıklar için ölümcül olabilir.

Bununla beraber amonyak cilt ile temasında aşırı tahriş edicidir ve ciddi yanıklara sebep olabilir. Yüksek miktarlarda solunduğunda veya alındığında ise ciddi iç organ hastalıklarına sebep olabilir. Göz ile temasında ise kalıcı görme bozukluklarına sebep olabilir.

Ayrıca metaller için aşındırıcıdır ve yüksek sıcaklıklarda yanabilir. Bu yüzden doğru kaplarda, serin ve iyi havalandırılan yerlerde depolanmalı, üzerinde çalışırken gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.